تحقیق صفویه تشکیل حکومت شیعی ایران

لینک دانلود خرید پایین توضیحات

دسته بندی : وورد

نوع :  ( قابل ویرایش اماده پرینت )

تعداد : 12 صفحه

---

 قسمتی متن : 

صفویه تشکیل حکومت شیعی ایران: نقد بررسی مفهوم تشیع صفوی

1. مقدمه

یکی مهم‌ترین دوره‌های تاریخی تمدن ایران، حکومت صفویه (1501 1736 م) است. طرفی - عقیده‌ی بسیاری - صفویه، اولین حکومت ملی ایران پس انقراض ساسانیان طرف دیگر زمان تشیع - همچنان مذهب غالب ایران - مذهب رسمی ایران شد. تشیع قبل یک مذهب انحرافی رافضی معرفی می‌شد علاوه نهاد رسمی دولتی پشتیبانی نداشت، قدرت رسیدن شاه اسماعیل عنوان مذهب رسمی ایران اعلام عملا اولین بار ایران، حکومت یکپارچه‌ی شیعی تاسیس (1).در نوشتار سعی داریم اختصار پس بیان اهم رویدادهای تاریخی دوران صفویه، بررسی تعامل دین دولت نقش سیاسی علمای شیعی دوران صفویه بپردازیم. مسئله‌ی مورد مناقشه درباره‌ی صفویه نوشتار مد نظر ماست، مباحثی پیرامون مفهمو «شیعه‌ی صفوی» انحراف اندیشه‌های بنیادین شیعه پس قدرت رسیدن است.

2. خلاصه‌ی روند تاریخی صفویه

سلسله‌ی صفویه بدست اسماعیل فرزند شیخ حیدر صفوی تاج گذاری او سن 15 سالگی تاسیس شد. وی علی‌رغم مخالفت علمای شیعه‌ی تبریز مذهب تشیع رسمی کرد دستور داد نماز جماعت خطبه‌ی شیعه علنی خوانده شود: «... مرا کار واداشته‌اند خدای عالم، حضرات ائمه معصومین من هستند من هیچ کسی باک ندارم. توفیق الله تعالی اگر رعیت حرفی بگویند، شمشیر می‌کشم یک کس زنده نمی‌گذارم...» [1]سیاست مذهبی اسماعیل بسیار سخت‌گیرانه علاوه پیروان او اعتقاد زیادی وی داشتند. بسیاری معتقدند پیروزی‌های او جنگ‌هایش دلیل اعتقاد مذهبی قوی سرداران سپاهش بود. راجر سیوری معتقد است، بسیار پیش انکه توپ جنگی برادران شرلی (یک قرن پس اسماعیل) ایران بیاورند، ایرانیان (به عنوان مثال شیخ حیدر) سال‌ها پیش استفاده کرده بودند. لیکن دلیل اعتقاد جوانمردی، جنگ‌ها سلاح استفاده نکردند. همین باعث اسماعیل جنگ چالدران مغلوب سلطان سلیم شود. [2]اوج شکوه قدرت صفویه زمان عباس اول ملقب «شاه عباس کبیر» است. وی ابتدا عثمانی قرارداد صلح امضا کرد پس دفع ازبکان، تبریز بغداد عثمانی پس گرفت. [2]از زمان شاه عباس کبیر، تربیت افراد شاهزادگان نالایق حرم دنبال شد، چرا شاه قدرت گرفتن اطرافیانش هراس بود، جایی گفته می‌شود سلیمان اول 8 سال مرتب حرم گذراند سلطان حسین مدت‌ها یک دائم‌الخمر بود. سر انجام محمود افغان 1722 اصفهان اشغال سلطان حسین قتل رساند. 15، 16]

اسماعیل (اول)

1501 1524

تاج‌گذاری تبریز سن 15 سالگی، اعلام تشیع عنوان مذهب رسمی ایران، سخت‌گیری مذهبی، شکست دادن ازبک‌ها قتل محمد شیبانی (شیبک خان)، تعیین مقام مذهبی صدارت، کشورگشایی 10 سال ابتدای حکومت، دعوت محقق کرکی، شکست عثمانی جنگ چالدران بین رفتن ابهت او خدشه اندیشه‌ی شکست ناپذیری مرشد قزلباش‌ها (اسماعیل)، قتل عام شیعیان اناتولی دستور سلطان سلیم عثمانی [2، 6، 16]

طهماسب (اول)

1524 1576

طولانی‌ترین دوران سلطنت، اشغال ترک تبریز توسط عثمانی، دعوت مجدد محقق کرکی دادن اختیارات او

اسماعیل (دوم)

1576 1578

محمد خدابنده

1578 1587

پادشاهی مریض رنجور، دخالت همسرش (خیرالنساء بیگم ملقب مهد علیا) حکومت، تدارک اولیه‌ی سپاه جنگ عثمانی [14، 2]

عباس (اول)

1587 1629

مصالحه عثمانی شکست ازبک‌ها، پایتختی اصفهان، جنگ عثمانی شکست ان‌ها، بیرون راندن پرتغالیان بندر عباس (اشغال‌شده زمان اسماعیل)، گسترش مناسبات اقتصادی خارجی، مشاورت انگلیسی‌ها تهیه‌ی ارتش قدرتمند، ازادی مذهبی، اوج شکوفایی هنر معماری، تربیت شاهزادگان نالایق حرم [15، 16]

صفی

1629 1642

خشونت سرکوب: اعدام بسیاری سران سپاه مشاورین [16]

عباس (دوم)

1642 1666

ارامش افزایش قدرت علمای شیعه حکومت [15]

سلیمان (اول)

1666 1694

سلطان حسین (اول)

1694 1722

شکست محمود افغان غارت اصفهان، انقراض سلسله

خلاصه تاریخ وقایع دوران شاهان صفوی

3. اندیشه‌ی اسلامی دوره‌ی صفوی

سید حسین نصر، مقالات خود بررسی جایگاه علمی سنن عقلی زمان اوج شکوفایی صفویه پرداخته است. اوردن نام بزرگان «مکتب اصفهان»، خود شکوفایی اندیشه‌ها سنن گوناگون عقلی (از فقهی گرفته عرفانی، کلامی فلسفی حتی اخباری) کفایت می‌کند: محمد باقر داماد (میر داماد)، میر ابولقاسم فندرسکی، فیض کاشانی، صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا)، بهاءالدین عاملی (شیخ بهایی)، محمد باقر مجلسی (مجلسی دوم/پسر). [3]در بیان شکوه فرهنگ دوران همین بس اشاره کنیم بیش 100 عنوان کتاب شیخ بهایی: زمینه‌های فقه، اصول، ادبیات علوم عربی، حدیث، ریاضیات، ستاره‌شناسی، حدیث، اصول اعتقادی، حکمت فلسفه علوم غریبه. [12]از ابتدای تاسیس حکومت صفوی عده‌ای علمای ایرانی تکاپو افتادند مبانی معارف مکتب تشیع یعنی متون دینی تاریخ زندگانی سیره سنت حضرت رسول (صلی‌الله علیه اله) ائمه اطهار (علیهم السلام) استنباط‌های فقهی کلامی تفسیری علما متفکران شیعه هموطنان شیعه مذهب خود تشریح تفهیم سازند. گروه معدود علمای ایرانی اغاز قرن دهم هجری علوم شرعی مثل حدیث فقه تفسیر اوردند بعضا ادعای فقاهت می‌‌کردند اغلب حکمای تعلیم یافته مکتب فلسفی ایران بودند تفقه عده بصورت منفرد پراکنده بدون انکه فعالیت انان شکل منسجم منظمی داشته باشد بنا ذوق علاقه خود کوشیدند مجموعه معارف شیعی غور نمایند یافته‌های خود قالب تالیف ترجمه ارائه دهند.برجسته نمایندگان گروه عبارتند از: حسین بن شرف‌الدین عبدالحق معروف الهی اردبیلی، جمال‌الدین بن عطاء ا.... دشتکی شیرازی، میر شاه طاهر بن رضی حسینی کاشانی معروف شاه طاهر. [10]علمای جبل عامل قدرت سیاسی فرهنگی عصر صفوی نقش بسزایی داشتند جمله می‌توان نقش محقق کرکی تعدیل سیاست‌های شاه اسماعیل اشاره کرد. یکی مشخصه‌های فقه کرکی، بذل توجه خاص پاره‌ای مسائل تغییر سیستم حکومتی قدرت رسیدن شیعه ایران بوجود اورده بود. بیشتر فقها مجتهدان شیعه پس کرکی پایان دوره صفویه متاثر روش فقهی او بوده‌اند. زیرا مجموعه حقوقی عمیق متین او استدلال‌های قوی محکم برابر خود دانسته‌اند. مهمترین اثار مهاجرت فقها، تثبیت اندیشه ولایت فقیه گونه‌ای حاکم صفوی خود نایب فقیه می‌‌شمرد. [10]طهماسب سفر عراق، کرکی حکمی تاریخی پراهمیت ایران دعوت می‏کند. انجا دعوت متنی کاملا فقهی نگارش درامده است، احتمال داده‏اند کرکی به‏عنوان اعلان شرایط بازگشت خود ایران نوشته شاه طهماسب ان‌را امضا کرده باشد. البته احتمال این‏که فرمان نهاد سلطنت صادر کرده باشد هم‏چنان قوت خود باقی است. نکته‌ی قابل توجه فرمان هیچ اشاره‏ای جایگاه قدرت سیاسی نشده است؛ یعنی سعی توفیق جمع بین ضرورت‏های شرع مقتضیات قدرت حاکمه ندارد، بلکه مستقیما حکم شرع مبنا قرار داده تلاش جهت توجیه مشروعیت بخشیدن قدرت سیاسی حاکم نمی‌کند. [4]

4. تشیع صفوی دیدگاه شریعتی

شریعتی تحلیلی جامعه شناختی قضایای صفویه (2)، انحراف اندیشه‌ی شیعی اشاره می‌کند. وی بیان تفاوت‌های جنبش/نهضت (movement) نهاد (institution) یک نظریه‌ی جامعه‌شناختی یاداوری می‌کند مبنی اینکه فرد متعلق نهضت، یک موضع مخالف جریان ضد تاریخ دنبال می‌کند مقابل فرد متعلق نهاد، یک محافظه‌کار میانه‌رو هر مخالفی ضد انقلاب می‌داند (3). عنوان مثال زرتشت پیش ساسانیان صورت یک جریان نهضت مبارز اشکانیان ولی دوره‌ی ساسانی صورت یک نهاد حکومتی درامد، سرنوشت جامعه، املاک قدرت‌های سیاسی حاکم شد. نمونه‌ی دیگر عصر حاضر ماتریالیزم - سوسیالیزم قرن 19 نفوذ بسیار زیادی اندیشه‌های ازادی‌خواهانه داشت ولی میانه‌ی قرن 20 صورت نهاد می‌اید همیشه قدرتمندتر می‌شود، ایمان جدیدی خود نمی‌افریند لذا دوره نهضت‌های ازادی‌خواهانه‌ی «ملی» بیش سوسیالیزم مورد توجه قرار می‌گیرد.شریعتی معتقد صفویه، حکومت خود پایه‌ی «تشیع» «ملیت» بنا نهاد علمای شیعه طول 10 قرن کنار مردم بودند، کنار حاکمان قرار می‌گیرند. همین دوره «عالم شیعی/دینی» «روحانی» بدل می‌شود حاکم، اقتدار خود عنوان یک نفوذ معنوی اذهان جا می‌اندازد؛ برخی اصول عقاید شیعی تحریف می‌شود جمله می‌توان عصمت (عصمت گناه تماس قدرت‌های الوده، برابر حالت بیولوژیک فیزیکی)، وصایت (سفارش پیغمبر جانشینی برابر رژیم فامیلی)، ولایت، امامت، عدل، تقیه، غیبت (انتظار مثبت رهبری عالم برابر انتظار منفی، یعنی دست بسته بودن معطل ماندن)، شفاعت، اجتهاد تقلید اشاره کرد.وی همچنین نقش غرب بویژه انگلیس جدایی افکنی بین سه امپراطوری ایران، عثمانی هند اشاره می‌کند ترس غرب عثمانی تحریک ایران حمله (تفرقه بین دو امپراطوری اسلامی) سخن می‌گوید.به علاوه شریعتی تشیع علوی نبوی تشیع صفوی اموی می‌داند تفاوت‌های تشیع صفوی علوی صورت بیان می‌کند: «تشیع مکه برابر تشیع مشهد»، «تشیع قران برابر تشیع مفاتیح الجنان»، «تشیع مبارزه برابر تشیع لعن نفرین»، «تشیع امام شناسی برابر تشیع امام پرستی»، «تشیع علم برابر تشیع اصالت تقدس» نهایتا «تشیع نه برابر تشیع اری». [5، 13]

5. نقد

شریعتی مقایسه‌ی تفاوت میان تشیع علوی صفوی، ارائه‌ی دو نمونه‌ی ارمانی (4) تشیع مثبت منفی می‌پردازد. هر چند مواردی مقایسه اسیب شناسی انحراف‌زدایی دین منجر می‌شود، لیکن انجایی بحث صورت تالیفی دقیق تاریخی مطرح نشده، همچنین دلیل وسعت پهن‌دامنه بودن ان، صحت تاریخی برخی مطالب مورد تردید است. عنوان مثال اینکه ایا شاه عباس وزیر روضه‌خوانی غرب می‌فرستد تشریفات مذهبی مسیحیان بیاموزد مورد مراسم عاشورا کار گیرد؟ جایگاه واقعی شاه عباس نزد مردم چگونه است؟ نقش علما حکومت صفویه دلیل همکاری بعضی عدم همکاری بعضی دیگر چه بود؟ (5)لک‌زایی معتقد است، نظریه‌ای مد نظر محقق کرکی، مقدس اردبیلی، محقق سبزواری، علامه مجلسی، شیخ بهایی بسیاری علمای بزرگ دوره بوده عبارت همچنان هر سلطان فاقد شرایط نیابت معصوم جائر همکاری سلاطین جهت امر معروف، جلوگیری ظلم کل انجام وظایف شرعی جایز بلکه برخی موارد واجب است. [8]به عقیده مورخ معاصر شیعه شناس لبنانی سید حسن الامین، اگر علمای جبل عامل داد پادشاهان صفویه نرسیده بودند گرایش سلسله مسلک علی اللهی غالیان شیعه حتمی صورت سرنوشت ایران امروز لحاظ مذهبی جز هست. [10]در اینکه حکومت صفویه یک حکومت عادل حتی ملزم رعایت احکام اسلامی نبود شکی نیست (6)، لیکن تقابل مشهد مکه قران برابر مفاتح‌الجنان فرض دو ثقل قران عترت چیست؟ نظر می‌رسد منظور شریعتی افراط اهمیت دادن عترت غفلت قران است.سلطان محمدی بیان علل نزدیکی علمای دین مدح شاهان توسط ان‌ها دوران صفوی می‌نویسد: «... علامه مجلسی اغازگر رسم بین عالمان شیعی نبوده، بلکه شاید اخرین انها نخواهد بود. تالیف کتاب‏ها اهدای انها سلاطین مدح ثنای شاهان مقدمه اینگونه تالیفات دیرباز، زمان شیخ صدوق (ره) معمول مرسوم بوده». وی اضافه می‌کند: «غرض علمای دینی اهدای اثار برجسته خود سلاطین، حفظ بقای اثار تسهیل امکان استفاده عموم تالیفات بوده است.» ادامه می‌اورد: «در تبیین توجیه اقدامات علامه مجلسی مدح ظالمان، بایستی مبنای فقهی ایشان زمینه توجه کرد. ایشان، مانند سایر فقهای امامیه حرمت مدح ظالم فتوا داده است، لکن استثنا زده مدح ظالمان غیر مورد ظلمشان جایز می‏داند؛ یعنی مدح ثنای انها اعمال نیک صالح‏شان، مشروط اینکه موجب جرات بیشتر انان ارتکاب ظلم معاصی نگردد، جایز است.» [9]

شاه اسماعیل مخترع مذهب شیعه صفوی...

برای کشف حقایق حل مشکلات تاریخی هر عصر ، معتقدات دینی ملی روحیات عقاید احساسات افکار مخصوص مردم عصر باید نظر داشت ، نهضتی نزدیک 500 سال میگذرد ، معتقدات احساسات تعصبهای ملی امروزی داوری نباید کرد .